Koncepcje; poniżej przedstawiamy jedną z nich

Alkoholizm - Wybrane sposoby pomagania wychodzenia z nałogu

 Magdalena Bełza 

Czym jest alkoholizm? Czy jest zjawiskiem, które jest nam obce? Czy raczej jest on tak codzienny, że stał się dla nas czymś normalnym, czymś powszednim? Przechodząc obok pijanego człowieka już nawet nie zwracamy na niego uwagi. 

"Już nikt nie pomyśli o tym, że ten człowiek potrzebuje pomocy. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź na to pytanie jest prosta. Nie oznacza to, że brak jest ludzi dobrych, chętnych do pomocy. Lecz oznacza to, że ta pomoc nie jest wcale taka prosta. Często w odpowiedzi na naszą wyciągniętą dłoń słyszymy: „nie jestem alkoholikiem, nie potrzebuję pomocy, nie potrzebuję litości!”. Świadczy to o tym, jak bardzo skomplikowany jest problem uzależnienia od alkoholu, które dotyka nie tylko samego alkoholika ale również jego najbliższych. Stanowi także duży problem społeczny. 

Aby móc podjąć próbę pomocy osobie uzależnionej musimy dokładniej zapoznać się czym jest alkoholizm i jakie mechanizmy nim kierują. 

Alkoholizm jest mianowicie jednym z najbardziej rozpowszechnionych uzależnień na świecie. 

Na jego rozwój wpływa wiele indywidualnych i społecznych czynników ryzyka takich jak: predyspozycje dziedziczne, sytuacja rodzinna i zawodowa, dostępność do alkoholu, cechy osobowości. O tym, że osoba jest na najlepszej drodze do uzależnienia może świadczyć: szukanie okazji do picia, ukrywanie go, brak odporności na namowy, lekceważenie krytyki i przestróg, wzrost tolerancji na alkohol. 
Uzależnienie od alkoholu ma charakter psychiczny i fizyczny. Przewlekłe zatrucia doprowadzają do występowania licznych zaburzeń somatycznych( m.in.: uszkodzenie wątroby, trzustki, serca, mózgu, przewodu pokarmowego). 

Osoba uzależniona 

może podjąć leczenie odwykowe dobrowolnie przez zgłoszenie się do najbliższej poradni przeciwalkoholowej (warunkiem leczenia w takiej poradni jest świadomość dokonywanego wyboru, czyli osoba musi być w stanie trzeźwym) lub też przez postanowienie sądu. Podanie do sądu może złożyć krewny w linii prostej jednak z powodu obawy przed zemstą chorego najczęściej taki wniosek składa ośrodek pomocy społecznej właściwy choremu. 

Pomoc osobom uzależnionym i leczenie 

przebiega na dwóch płaszczyznach. Podzielone jest na leczenie w systemie zamkniętym i w systemie otwartym. Podstawową trudnością w pomocy alkoholikowi jest brak motywacji do podjęcia leczenia u większości uzależnionych. Aby mogło przynieść skutek jakiekolwiek działanie musi być spełnionych kilka warunków. Przede wszystkim alkoholik musi zrozumieć istotę swojej choroby, wykazać wolę i chęć leczenia. Musi być przekonany, że tego chce bez względu na trud jaki się z tym wiąże. 

Pragmatyczne podejście do problemów 

klienta - (osoby leczącej się - przyp. red) nakazuje tworzyć proces pomocowy jak najbardziej powiązany z wieloma faktami dotyczącymi podopiecznego. Modele teoretyczne są przydatne, o ile pomagają w podwyższeniu kompetencji działania socjalnego i terapii. Zdrowienie wymaga czasu. Na całej tej trudnej drodze potrzebna jest alkoholikowi fachowa pomoc. Ostatnie badania wykazały, że pełny powrót do normalnego życia alkoholikowi zabiera przeciętnie od ośmiu do dziesięciu lat. 

Proces zdrowienia obejmuje sześć okresów rozwojowych: 

• uczenie się poprzez konsekwencję własnego postępowania, iż nie jest się w stanie bezpiecznie pić 

• odzyskiwanie kontroli nad procesami myślenia, zachowania, pamięci, emocji, zdolności realistycznego osądu (okres stabilizacji) 

• zaakceptowanie choroby i uczenie się życia bez alkoholu (wczesny okres zdrowienia) 

• dążenie do normalnego życia w zgodzie z sobą i innymi (zdrowienie zaawansowane) 

• osiąganie poczucia własnej wartości, znalezienie sensu życia, bliskie kontakty z ludźmi, dojrzewanie duchowe (tzw. późny okres zdrowienia) 

• utrzymanie trzeźwości” 

Proces ten to ciężka i żmudna praca zawierająca wiele działań, które mają doprowadzić do głębokich i możliwie trwałych zmian. Zmiany te mają dotyczyć postaw, zachowań, przyzwyczajeń, relacji z innymi, a także sposobów przeżywania, odczuwania, myślenia. Warunkiem sukcesu jest całkowita abstynencja. Do końca życia alkoholik pozostaje alkoholikiem, który nie pije. Przy pierwszej próbie powrotu do alkoholu nie będzie w stanie przestać. 

W Polsce leczenie alkoholizmu w przeciągu ostatniego dwudziestolecia zmieniło swój charakter z medycznego na psychologiczno-medyczny. Do tej pory najbardziej powszechną metodą była metoda „uczulająca”, czyli wymuszanie abstynencji przez podawanie pacjentowi disulfiramu w formie doustnej (ANTICOL, ANTABUS) lub w formie implantu (ESPERAL, DISULFIRAM). Obecnie częściej stosuje się środki hamujące tzw. przymus picia, przez zmniejszenie „głodu” alkoholowego lub osłabienie euforyzującego działania alkoholu. Środki te jednak są traktowane jako wspierające psychoterapie uzależnienia od alkoholu. Podawanie samych środków nie daje szans na wyzdrowienie. 

I SYSTEM LECZENIA ZAMKNIĘTEGO 

1. Ośrodki odwykowe 
2. Oddziały, pododdziały szpitala psychiatrycznego 

II SYSTEM LECZENIA OTWARTEGO 

1. Poradnie leczenia otwartego 
• Edukacja w zakresie problemów alkoholowych 
• Terapia grupowa 
• Indywidualne sesje z terapeutą 
• Grupy pracy z rodziną 
2. Grupy wsparcia 
• Grupy AA 
• Kluby abstynenckie 

Alkoholik po trafieniu do ośrodka odwykowego lub oddziału szpitala psychiatrycznego poddawany jest wstępnej detoksykacji (podawanie leków początkowo zastępujących alkohol i stopniowe ich odstawianie w ciągu kilku dni). Ma to ułatwić przejście przez zespół odstawienia. Następnie leczenie wymaga długotrwałego udziału w różnorodnych programach reorientujących i przygotowujących do alternatywnego życia oraz wspomagających wysiłek utrzymania abstynencji. Chciałabym omówić niektóre z nich. 

Jednym z najnowszych programów leczenia alkoholizmu jest powstały w Stanach Zjednoczonych TRENING ZACHOWAŃ KONSTRUKTYWNYCH. Został stworzony dla uzależnionych od alkoholu w różnych fazach. Stosowany jest zarówno w lecznictwie zamkniętym jak i otwartym. Pozwala on na lepsze radzenie sobie z całą gamą trudnych sytuacji. Leczenie przeprowadzane jest w grupach od 8 do 15 pacjentów. Ważne jest jednak połączenie tego z uważnym zajmowaniem się indywidualnymi potrzebami każdego pacjenta. Leczenie jest efektywne tylko wtedy, gdy podawane treści będą dostosowane do procesu, który zachodzi w psychice chorego. 

Trening zachowań konstruktywnych dzieli się na dwie części. Pierwsza składa się z trzynastu sesji, druga z czternastu. Tematy poszczególnych sesji są omawiane po kolei, według wzrastającej trudności i złożoności. Możliwa jest oczywiście zmiana układu przez terapeutę, by dopasować do potrzeb indywidualnych jednostki. Zajęcia grupowe polegają na uczeniu się nowych umiejętności z zakresu zachowań. Nie są serią dydaktycznych wykładów ani skoncentrowanym na pacjencie procesem polegającym na zajmowaniu się każdym problemem, który się ujawni- są czymś pośrednim. Celem jest przede wszystkim edukacja chorego a nie eksploracja uczuć i znajdujących się pod nimi konfliktów psychodynamicznych. 

Jeśli chodzi o leczenie na oddziale zamkniętym sesje trwają 50-60 minut, mogą odbywać się raz, dwa razy dziennie (zależnie od czasu trwania hospitalizacji). Program ten nie został przemyślany jako całościowy, samodzielny program leczenia, ma on uzupełnić inne tradycyjne oddziaływania na pacjenta stosowane na oddziale. Odnośnie leczenia w systemie otwartym, jest ono stosowane po odbytym trzytygodniowym pobycie na oddziale zamkniętym. Celem jest przeprowadzenie alkoholika ze zorganizowanego, zamkniętego, bezpiecznego ośrodka z powrotem w realia życia codziennego i rodzinnego. Zachowania ze sztucznego środowiska nie zawsze bowiem łatwo przenieść na rzeczywistość."

Terapia Grupowa

"Jedną z najbardziej rozpowszechnionych i popularnych metod stosowanych także przy wielu innych problemach, nie tylko przy chorobie alkoholowej, jest TERAPIA GRUPOWA (na długo zanim stała się popularna- leczenie tą metodą odbywali alkoholicy uczestniczący w spotkaniach AA od 1935r. ). Terapia grupowa odnosi taki sukces pewnie dlatego, że każdy z nas czuje się częścią grupy. Inni ludzie odgrywają ogromną rolę w naszym życiu. Potrzebujemy akceptacji ze strony środowiska, którego jesteśmy integralną częścią. Pijący alkoholik szukając odpowiedzi na pytania dotyczące stosunków interpersonalnych z innymi, typu:” czy ja do nich należę?”; „czy jestem lubiany?”; „czy ich lubię?” ; „czy coś dla nich znaczę?” , nie może znaleźć pozytywnych odpowiedzi. Z różnych powodów jego relacje z innymi ludźmi nie układają się dobrze. 

Dlatego tak dużą skuteczność odnosi terapia, która umożliwia alkoholikowi powrót do rzeczywistości, z której się izolował, bądź też był izolowany. „Już samo bycie w grupie ma olbrzymie znaczenie terapeutyczne. Aktywnie pijący alkoholik boi się ludzi z .[...] W terapii grupowej chory poznaje świat na nowo. Grupa daje swoim członkom szansę poznania kim są, jakie są ich możliwości, jaki wpływ wywierają na innych oraz ile dla innych oznaczają. Wzajemne, szczere i otwarte oddziaływania uczestników grupy dają im szansę na poprawienie wizerunku siebie.” Najsilniejsze oddziaływanie tej terapii bierze się z tego, iż znajdują się w grupie osoby mające podobne problemy, będące w podobnej sytuacji, co zmniejsza w nich poczucie wstydu z powodu swojego zachowania, otwiera na potrzeby innych, powoduje chęć podzielenia się doświadczeniem i niesienia pomocy podobnym sobie. 

Program dwunastu kroków

Niezwykle cennym uzupełnieniem zarówno leczenia otwartego jak i zamkniętego oraz specyficzną formą terapii grupowej jest PROGRAM DWUNASTU KROKÓW Anonimowych Alkoholików. Jest to wspólnota, która powstała w 1935 roku w Akron w stanie Ohio podczas spotkania dwóch alkoholików Billa (maklera giełdowego) i lekarza Boba, którzy postanowili wspierać się w wytrwaniu w abstynencji. Doszli do wniosku, że wyjście z nałogu ma ścisły związek z współpracą z innymi uzależnionymi. To stowarzyszenie apolityczne, areligijne, udział jest dobrowolny, nie pociąga za sobą żadnych kosztów. Mitingi dzielą się na otwarte i zamknięte. „otwarte to takie, na które może przyjść każdy bez wyjątku, również osoba pozbawiona problemu alkoholowego. Omawiane są problemy osobiste związane z nadużywaniem alkoholu. Większość kończy się towarzyskimi rozmowami. Zamknięte przeznaczone są dla członków grupy, ewentualnie dla gości członków grupy.” 

Ruch AA (Anonimowych Alkoholików)

jest uważany za wsparcie dla leczenia medycznego, jednak istnieje przekonanie, że to jedyna skuteczna forma terapii. Dlatego też większość ośrodków terapeutycznych zaleca swoim pacjentom uczestniczenie w spotkaniach wspólnoty AA a ich bliskim udział w spotkaniach grup AL.-ANON i ALATEEN. 

Leczenie alkoholizmu to niezwykle ciężka praca wymagająca wysiłku zarówno ze strony chorego jak i ze strony podejmującego leczenie. Wymienione programy to tylko nieliczne sposoby pomocy uzależnionym od alkoholu. Dlatego tak ważna jest fachowa pomoc na samym początku trudnej drogi wyjścia z tej choroby. Dobry początek procesu pomocowego i terapeutycznego ma fundamentalne znaczenie, ponieważ choroba alkoholowa rujnuje całkowicie życie człowieka. Kiedy dochodzi do pierwszego kontaktu z osobą, która podjęła decyzję o leczeniu, można powiedzieć, że „nie wiadomo od czego zacząć”. Leczenie alkoholizmu zwykle wymaga początkowej detoksykacji i podawania odpowiednich leków zapobiegającym skutkom nagłego odstąpienia od alkoholu w postaci zespołu abstynencyjnego. 

By jednak leczenie medyczne odniosło skutek musi być wsparte pomocą psychologiczną. Podejście terapeutyczne musi między innymi polegać na pełnieniu funkcji obrońcy pozytywnych stron osobowości uzależnionego. Bardzo często alkoholik posiada wiele zdolności, których nie wykorzystuje. Dzieje się tak dlatego, że ten człowiek jest uwięziony w negatywnym definiowaniu swojej osoby. Pomoc chorym polega zatem na wspieraniu w dążeniu do abstynencji, na odbudowaniu pozytywnego wizerunku samego siebie, odbudowaniu kontaktów interpersonalnych i więzi emocjonalnej z innymi ludźmi. 

Zadaniem terapii jest pokazanie, że chory jest częścią społeczeństwa i jest mu potrzebny tak, jak każdy inny człowiek. 

Zatem do nas należy obowiązek stworzenia alkoholikowi odpowiednich warunków do odzyskania wiary we własne możliwości. Nie możemy być zatem obojętni na to co dzieje się w naszym społeczeństwie. By żyło nam się lepiej musimy pomagać tym, którym powodzi się w danej chwili gorzej. Tak więc alkoholizm jest chorobą, która zawsze w pewnym sensie dotyczy nas. Nie bądźmy zamknięci na problemy z niego wynikające".

Magdalena Bełza 

źródło; "Psychologia i Rzeczywistość" nr 1/2004